Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων & Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Π.Ε. Τρικάλων

Η εξάρτηση είναι μια χρόνια, υποτροπιάζουσα διαταραχή που χαρακτηρίζεται από την έντονη ανάγκη χρήσης μιας ουσίας ή την επανάληψη μιας συμπεριφοράς, παρά τις αρνητικές συνέπειες που αυτή προκαλεί. Μπορεί να είναι σωματική, ψυχολογική ή και συνδυασμός των δύο.

Αναπτύσσεται σταδιακά και συνδέεται με μεταβολές στον εγκέφαλο, που επηρεάζουν την κρίση, την αυτοσυγκράτηση και τη λήψη αποφάσεων. Εξάρτηση δεν παρατηρείται μόνο από ουσίες (αλκοόλ, ναρκωτικά, φάρμακα) αλλά και από συμπεριφορές όπως ο τζόγος, το διαδίκτυο ή τα βιντεοπαιχνίδια.

Οι εξαρτησιογόνες ουσίες είναι εκείνες που μπορούν να προκαλέσουν σωματική ή ψυχολογική εξάρτηση. Οι κυριότερες κατηγορίες περιλαμβάνουν:

• Αλκοόλ – ευρείας χρήσης, μπορεί να προκαλέσει σοβαρή εξάρτηση και σωματικές βλάβες.
• Καπνός / Νικοτίνη – ιδιαίτερα εθιστική, με σοβαρές συνέπειες στην υγεία.
• Κάνναβη – συχνά υποτιμάται, αλλά μπορεί να προκαλέσει ψυχολογική εξάρτηση.
• Οπιούχα (π.χ. ηρωίνη, μορφίνη, φαιντανύλη) – εξαιρετικά εξαρτησιογόνα, με υψηλό κίνδυνο υπερδοσολογίας.
• Κοκαΐνη – προκαλεί ισχυρή ψυχολογική εξάρτηση και επιβλαβείς επιπτώσεις στο καρδιαγγειακό σύστημα.
• Αμφεταμίνες / MDMA (έκσταση) – διεγερτικά που επηρεάζουν τη διάθεση και τη συμπεριφορά.
• Βενζοδιαζεπίνες (ηρεμιστικά, αγχολυτικά φάρμακα) – δημιουργούν εξάρτηση ακόμα και όταν χρησιμοποιούνται με ιατρική συνταγή.
• Συνθετικά ναρκωτικά (π.χ. συνθετική κάνναβη, bath salts) – επικίνδυνα, με απρόβλεπτες παρενέργειες.
• Εισπνεόμενες ουσίες (π.χ. κόλλες, διαλύτες) – χρησιμοποιούνται κυρίως από εφήβους και είναι ιδιαίτερα τοξικές.
• Καφεΐνη – προκαλεί ήπια εξάρτηση, χωρίς όμως τις σοβαρές συνέπειες των παραπάνω ουσιών.

Η αναγνώριση της εξάρτησης μπορεί να γίνει μέσα από συγκεκριμένες ενδείξεις. Ένα άτομο που είναι εξαρτημένο συχνά:

• Αλλάζει ξαφνικά συμπεριφορά ή παρέες
• Απομακρύνεται από την οικογένεια ή τους φίλους
• Παραμελεί υποχρεώσεις, σχολείο ή εργασία
• Εμφανίζει μεταπτώσεις στη διάθεση, ευερεθιστότητα ή αϋπνία
• Έχει συχνές οικονομικές δυσκολίες ή ζητά συνεχώς χρήματα
• Παρουσιάζει σωματικά σημάδια (π.χ. κόκκινα μάτια, τρέμουλο, απότομη απώλεια βάρους)

Αν παρατηρείτε επαναλαμβανόμενες τέτοιες ενδείξεις, είναι σημαντικό να απευθυνθείτε σε ειδικούς για υποστήριξη και καθοδήγηση. Η έγκαιρη παρέμβαση μπορεί να κάνει τη διαφορά.

Ο ρόλος της πρόληψης στην εξάρτηση είναι καθοριστικός, καθώς στοχεύει στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας, της αυτοεκτίμησης και των κοινωνικών δεξιοτήτων των ατόμων πριν υπάρξει πρόβλημα.

Η πρόληψη βοηθά:

• να μειωθούν οι παράγοντες κινδύνου (όπως το άγχος, η κοινωνική πίεση ή η έλλειψη υποστήριξης),
• να ενισχυθούν οι προστατευτικοί παράγοντες (όπως η θετική επικοινωνία στην οικογένεια, η εμπλοκή σε δημιουργικές δραστηριότητες),
• και να προάγεται μια υγιής στάση ζωής, χωρίς εξαρτήσεις.

Με άλλα λόγια, η πρόληψη δεν αφορά μόνο το «όχι» στις ουσίες, αλλά κυρίως την ενδυνάμωση του ατόμου ώστε να μπορεί να πει «ναι» στον εαυτό του και στη ζωή του.

Η πρόληψη ξεκινά από πολύ μικρή ηλικία — ακόμα και από τα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού.

Στην προσχολική και σχολική ηλικία, η πρόληψη περιλαμβάνει:

• την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης,
• την καλλιέργεια της επικοινωνίας και της συναισθηματικής έκφρασης,
• τη στήριξη του ρόλου της οικογένειας και του σχολείου ως πηγές ασφάλειας και καθοδήγησης.

Όσο νωρίτερα ξεκινήσει η πρόληψη, τόσο πιο αποτελεσματικά χτίζονται οι βάσεις για μια ισορροπημένη και υγιή ψυχοκοινωνική ανάπτυξη — που λειτουργεί ως «ασπίδα» απέναντι σε κάθε μορφή εξάρτησης.